Bez opcji powrotu: dlaczego decentralizacja jest przyszłością Syrii?

Obecnie, po ponad pięciu latach konfliktu, Syria pozostaje podzielona na cztery odrębne strefy, bilans strat ludzkich i społecznych jest katastrofalny, a wraz z wojną kraj uległ dezintegracji burząc scentralizowany porządek, który charakteryzował reżim Assada.

Publikacja pt. „No Going Back: Why decentralisation is the future for Syria” wskazuje, że społeczności międzynarodowej nie udało się dostosować syryjskiego procesu pokojowego do rzeczywistego podziału władzy w tym państwie, a wizja centralnego porozumienia opartego o podział władzy między reżimem a opozycją jest obecnie nieosiągalna.

Zamiast tego europejskie rządy powinny poprzeć plany decentralizacji. Tego rodzaju rozwiązanie powinno obejmować Kurdów, którzy są jedną z kluczowych stron. Byłby to ważny wymiar walki przeciw samozwańczemu Państwu Islamskiemu (ISIS). Istotnym argumentem, który może zmobilizować lokalne siły przeciwko ISIS, jest perspektywa silniejszej kontroli lokalnej i bardziej sprawiedliwego podziału państwowych zasobów.

Decentralizacja oferuje jeden z niewielu sposobów, które mogą utrzymać państwo w całości, choć w luźniejszej formie niż dotychczas. Jeśli społeczność międzynarodowa nie włączy w porozumienie konkurencyjnych lokalnych ośrodków władzy, które pojawiły się w trakcie wojny, możemy mieć do czynienia z kompletnym rozpadem Syrii.

Syria podzielona

Syria jest obecnie podzielona na cztery główne strefy- wspierane przez lokalne siły militarne i administrowane przez nowe regionalne organy. W obszarach kontrolowanych przez rząd lokalni liderzy uzyskali znaczną niezależność kwestionując zdolność Damaszku do sprawowania władzy nawet w dziedzinach należących do jego kompetencji.

Na północy, Kurdyjska Partia Demokratycznej Jedności (PYD) ustanowiła autonomiczny region z własnymi ciałami ustawodawczymi i wykonawczymi. We wrześniu 2015 wprowadzono niezależny program nauczania, gdzie naucza się wyłącznie w języku kurdyjskim. W marcu 2016 zostały ogłoszone plany dotyczące ustanowienia niezależnego banku centralnego.

Na wschodzie kraju, ISIS zbudował stosunkowo skuteczną administrację finansową – Urząd Zakat – który ściąga podatki i opracowuje roczny budżet szacowany na 2 mld USD. W lipcu 2016 roku pojawiły się doniesienia, że Zakat rozpoczął bić i wprowadzać w obieg swoją własną walutę.

Czwarta strefa, składająca się z mniejszych i większych obszarów na terenie całego kraju, jest pod kontrolą różnych grup opozycyjnych, w tym Jabhat Fateh al-Sham (wcześniej znana jako sprzyjający Al-Ka’idzie front Al-Nusra). Szacuje się, że 395 lokalnych rad było aktywnych na tych terytoriach w marcu 2016 r.

Konieczny warunek

Mimo silnych podziałów, Syryjczycy nadal wykazują niezwykłe przywiązanie do wspólnego poczucia narodowej tożsamości. Ze strachu przed gwałtownym rozpadem, jak to miało miejsce w Iraku, wielu Syryjczyków jest przekonanych, że każdy krok w kierunku decentralizacji oznaczałby ewentualny rozpad kraju na mniejsze części. Jednak rzeczywistość pięciu lat konfliktu pokazuje, że przynajmniej dla niektórych po stronie opozycji, pewna forma decentralizacji będzie konieczna. Kurdowie zdecydowanie popierają decentralizację.

Dla państw i instytucji europejskich, w szczególności tych najbardziej zaangażowanych w międzynarodowe starania dyplomatyczne w sprawie Syrii –dla siedmiu europejskich członków Międzynarodowej Grupy Wsparcia Syrii: Francji, Niemiec, Włoch, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Unii Europejskiej – uznanie nieodwracalności decentralizacji miałoby ważny wpływ dla ich strategii rozwiązania konfliktu.

Podmioty te powinny wyraźnie poprzeć decentralizację, która będzie środkiem do utrzymania jedności kraju. Docelowo Syryjczycy sami zdecydują o poziomie dekoncentracji władzy, która będzie kształtować przyszłość ich kraju, ale kraje europejskie mogą zaoferować wsparcie polityczne i techniczne w tym procesie. Niniejszy raport popiera zdecentralizowany model oparty o transfer władzy z dala od Damaszku w kierunku poziomu regionów i dystryktów, podczas gdy państwo centralne zachowa monopol w kilku kluczowych dziedzinach, w tym obrony, spraw zagranicznych i drukowania pieniędzy.

W raporcie sugeruj się, że oficjalna nazwa Syrii nie powinna zawierać słowa „arabska”, a regiony kurdyjskie powinny uzyskać specjalny status z większymi uprawnieniami. Decentralizacja nie może mieć jednak zastosowania do terytoriów kontrolowanych ISIS.